Sprawdzian Geografia Nowa Era Procesy Zewnętrzne

Procesy zewnętrzne (procesy egzogeniczne) to zmiany na powierzchni Ziemi powodowane przez czynniki spoza wnętrza planety. To wszystko, co rzeźbi krajobraz z zewnątrz: woda, wiatr, lód i działalność organizmów, w tym ludzi.

Wietrzenie

Wietrzenie to rozpad i rozkład skał. Dzielimy je na:

• Wietrzenie fizyczne (mechaniczne): Skała kruszy się na mniejsze kawałki, ale jej skład chemiczny się nie zmienia. Przykład: Zamrażająca woda w szczelinach skał rozsadza je. Pomyśl o pękniętej drodze po zimie.
• Wietrzenie chemiczne: Skała zmienia swój skład chemiczny. Przykład: Kwaśny deszcz rozpuszcza wapień. To jak rdzewiejący metal.
• Wietrzenie biologiczne: Organizmy żywe (korzenie drzew, bakterie, porosty) przyczyniają się do rozpadu skał. Korzenie wrastają w szczeliny i rozsadzają skały.

Erozja

Erozja to niszczenie i przenoszenie materiału skalnego przez wodę, wiatr lub lód. Wyobraź sobie rzekę, która zabiera piasek i żwir z brzegów.

• Erozja wodna: Rzeki, deszcze i fale morskie przenoszą materiał. Powodzie zabierają ziemię z pól.
• Erozja wietrzna: Wiatr przenosi piasek i pył. Na pustyni wiatr formuje wydmy.
• Erozja lodowcowa: Lodowce powoli przesuwają się, zdzierając skały i glebę. Lodowce w górach tworzą doliny w kształcie litery U.

Transport

Transport to przemieszczanie się materiału skalnego przez wodę, wiatr, lód lub siłę ciężkości. To jak wózek, który przewozi piasek.

• Transport wodny: Rzeka niesie piasek, muł i kamienie.
• Transport wietrzny: Wiatr niesie pył i piasek, tworząc zamiecie piaskowe.
• Transport lodowcowy: Lodowiec niesie bloki skalne, żwir i piasek.
• Ruchy masowe: Osypywanie się skał, osuwiska – transport pod wpływem grawitacji. Wyobraź sobie lawinę.

Akumulacja

Akumulacja (osadzanie) to gromadzenie się materiału skalnego w nowym miejscu. To jak wysypanie piasku z wózka.

• Akumulacja rzeczna: Rzeka osadza piasek i muł, tworząc delty i terasy zalewowe.
• Akumulacja wietrzna: Wiatr osadza piasek, tworząc wydmy.
• Akumulacja lodowcowa: Lodowiec osadza głazy narzutowe (eratyki) i moreny.

Podsumowując: Procesy zewnętrzne ciągle zmieniają krajobraz Ziemi. Wietrzenie rozkłada skały, erozja je niszczy i przenosi, transport przemieszcza materiał, a akumulacja gromadzi go w nowych miejscach. Wszystkie te procesy działają razem, aby kształtować góry, doliny, pustynie i wybrzeża.